3 boyutlu Sinema Nedir,Ne Zaman Başlamıştır?

3 boyutlu film projesinin gerçekleştirileceği,pek çok ülkede 3 boyutlu sinema salonları için yüz milyonlarca dolarlık yatırımlar yapılacağı haberleriyle karşılaşıyoruz.Hatta yeni 3 boyutlu filmlerin yanısıra eski yapımlar da özel teknik işlemlerden geçirilerek 3 boyutlu formata çevrilip yeniden gösterime sunuluyor.3D sadece sinema sektörünü değil farklı sektörleri de etkiledi.Bu popülariteden yarar sağlamak isteyen televizyon üreticileri de hiç zaman kaybetmeden 3 boyutlu televizyonlarını üretmeye ve piyasaya sürmeye başladılar.Gerek sinemada,gerekse televizyonda,tüm film yapımcılarını ve tv üreticilerini bu denli heyecanla yeni stratejiler geliştirmeye iten şey,elbette 3D film izlemenin büyüleyici etkisi ve beraberinde getirdiği büyük gelirler...

Ancak 3 boyutlu sinemanın geçmişini düşündüğümüzde hepimizin bu konuda gerçekte çok az şey bildiğini ve 3 boyutlu sinemanın,sinema tarihinde neredeyse hiç ele alınmamış olduğunu farkediyoruz.3 boyutlu sinema nedir,ne zaman başlamıştır ve hangi aşamalardan geçerek,hangi deneyimlerle günümüze ulaşmıştır?Bu soruların yanıtını aradığımızda,zannettiğimizden çok daha gerilere giden tarihlerle ve bu konuda oldukça yoğun çalışmalarla karşılaşıyoruz...

Sinemada 3 boyutlu dönem,ilk olarak İngiliz fotoğrafçı,araştırmacı ve mucit“William Friese Greene”in çalışmalarıyla başlamıştır.Daha 14 yaşında fotoğrafçı Maurice Guttenberg’in stüdyosunda çalışmaya başladı.1880 yılında tanıştığı John Arthur Roebuck Rudge’un ürettiği“sihirli fenerler”den çok etkilendi.Küçük bir ışık kaynağının çevresine sarılı durumdaki cam fanus ya da yağlı kağıtların üzerine yapılmış resimlerin dönerek çevresinde ve duvarlarda oluşturduğu hareketli görüntüler,Greene’nin genç beyninde büyülü bir etki yarattı.İşte ilk olarak bu“sihirli fenerler”den esinlenerek resimlerin hareketlendirilmesi konusunda kendi denemelerini yapmak ve kendi makinelerini üretmek için çalışmaya karar verdi.

İlk önceleri resimleri hareketlendirecek malzeme olarak,Rudge’un yaptığı gibi üzerlerine resimler yapılan büyük cam fanusları,daha sonraları da yağlı kağıtları kullandı.Ancak yıllar sonra George Eastman’ın harika buluşu “selüloit”le tanışınca o da film kullanmaya başladı.Konuyla ilgilenen diğer meslektaşları gibi Greene de önceleri bir film kamerası tasarlamaya çalıştı.Uzun ve zahmetli uğraşlar sonucunda saniyede 10 kare resim kaydedebilen “Chronophotographic” adını verdiği,kendi film kamerasını tamamlayarak 21 Haziran 1889’da patent aldı. Film kamerası çalışması için aldığı 10131 numaralı bu patent Greene’in aldığı ilk patent oldu ama elbette sonuncusu değildi.5 mayıs 1921’deki ölümüne kadar toplam 70 patent başvurusu yapmıştır.
1890 yılında yaptığı bu ilk kamerayla ilgili çalışmaları Edison’un şirketine sunmuş ve pek de başarılı geçmeyen bir film gösterimi de yapmıştır.1890 yılında selüloit film kullanan film kameraları geliştirilmeye başlanmıştı ancak,gösterimdeki sallantı ve kayma sorunlarına henüz çözüm bulunamamıştı.

Film çalışmalarının büyük bir hızla sürdüğü bu dönem içinde Edison ve Lumière kardeşlerin çalışmaları yanında,kendi kamerasının pek ilgi görmemesi ve 1890 yılında Edison’a bir raporla sunduğu çalışmalarının yeterince dikkate alınmamasıyla,film kamerası konusunda geride kaldığını hissederek;bu sefer film reklendirme ve 3 boyutlu görüntüleme teknikleri konusunda çalışmalara yöneldi.3 boyutlu fotoğraf çalışmalarından hareketle,iki ayrı göz için iki ayrı objektifle,2 ayrı film şeridine kayıt yapmayı tasarladı.Yaptığı pek çok araç ve denemelerden sonra William F.Greene,Ekim 1889’da 3 boyutlu deneme çekimlerine başladı.Yakın arkadaşı Frederick Henry Varley ile birlikte geliştirdiği 3 boyutlu kamerasıyla Londra’da şehrin değişik yerlerinde 3 boyutlu deneme filmleri çekmişlerdir.Londra Hyde Park Corner’da yapmış olduğu bu 3 boyutlu ilk deneme çekimlerini daha sonra Temmuz 1890 tarihinde Chester Town Hall’da sergiledi.

Bundan üç yıl sonra 29 Kasım 1893 te Greene ve Varley birlikte İngiliz patent dairesinden geliştirdikleri 3 boyutlu kamera için patent(no:22954)aldılar.Hem film renklendirme teknikleri,hem de 3 boyutlu film çalışmalarına devam eden Greene,3 boyutlu film süreci(3-D movie process)olarak isimlendirdiği,çalışması için de 1898’de patent başvurusunda bulunmuştur.William F.Greene,1890’lı yılların sonlarına doğru,3 boyutlu film süreci(3-D movie process)için patent aldı ve geliştirdiği 3 boyutlu film kamerasıyla deneme çekimleri yapmaya başladı.

William Friese Greene ve arkadaşı Frederick Henry Varley’in 1890 yılında birlikte geliştirdikleri ve Londra’da ilk 3 boyutlu deneme filmlerini çektikleri kameraları...

Aynı normal filmin gelişim sürecinde olduğu gibi,3 boyutlu filmin keşfinde de hareket noktası fotoğraf çalışmaları olmuştur.Greene’nin yapmış olduğu 3 boyutlu film kamerası için patent almasından yıllar önce,araştırmacılar fotoğrafta 3 boyulu görüntü için çalışmalar yapmışlardır.Telgraf ve mikrofonun bulunuşuna katkılarıyla da tanınan İngiliz bilim adamı,fizikçi ve mucit“Sir Charles Wheatstone”un 1838 yılında yaptığı 3 boyutlu fotoğraf çalışmalarında;iki gözün yakınlığı kadar yakınlıkta 2 ayrı kamera tarafından çekilen fotoğrafların,belli bir mesafeden,birleştirici bir gözlük yardımıyla bakıldığında derinlik algısının artmasıyla ortaya çıkan 3 boyutlu görüntüleme prensibi,yaklaşık 50 yıl sonra konuyla ilgilenen William F.Greene için de rehber olmuştur.

Nasıl ki filme geçişte,durağan fotoğraflar,insan gözünü kandıracak bir hızda(önceleri saniyede 16 kare,sonra da 24 kare)geçirildiğinde hareketli görünüyorsa,3 boyutlu resimde de,iki göz arasındaki mesafeden kaynaklanan derinlik algısından hareketle,yine göz yanılsamasına dayanan bir prensip kullanılmış;sol ve sağ göz için ayrı ayrı kayıt yapan bir kamera tasarlanmıştır.Bir dürbünü andıran iki objektifli bu fotoğraf makinesinin çektiği resimler kartlara basılmış,biri solda diğeri sağda yanyana duran ve aslında 2 boyutlu olan birbirinin hemen hemen aynısı iki resme,belli bir mesafeden bakıldığında da üstüste binen resimlerin,gözün derinlik algısıyla 3 boyutlu göründüğü gözlemlenmiştir.

İşte 1838 yılında ilk kez“Sir Charles Wheatstone”un yaptığı bu fotoğraf çalışmaları,sinemanın başlangıç yıllarında“William Friese Greene”e rehber olmuş ve 3 boyutlu film hakkındaki ilk patenti almıştır.Ancak Greene’in bu teknikle yaptığı çekimler,bir tiyatro veya bir salon gösterimine uygun değildi.Tıpkı 1890 yılında Thomas Alva Edison ve yardımcısı William Kennedy Laurie Dickson’ın birlikte geliştirdikleri“Kinetoskop” aletiyle salon gösterimleri yapamadıkları gibi,Greene’nin 3 boyutlu kamerası da salonda film gösterimine uygun değildi.Filmin izlendiği uzaklık ve açı,3 boyutlu izleme algısını ve derinliği değiştirdiğinden ancak kişisel izlemelerde sonuç veriyordu.

Yaklaşık 40 yıl sonra,1878’te İngiliz Fotoğrafçı Eadweard Muybridge,hareketli fotoğraf çalışmalarıyla ilgilenmiş ve bununla da yetinmeyerek Wheatstone’un çalışmalarını örnek alarak,3 boyutlu hareketli resimler konusunda başarılı denemeler yapmıştır.Koşan bir atın görüntüsünü çift objektifle çekmiş,negatifler için cam tabakalar kullandığı resimleri hareketli ve 3 boyutlu gösterebilmek için,bir zootrope yardımıyla senkronizasyonu sağlayıp,gelen görüntüleri aynalarla sol ve sağ göze ayrı ayrı göndermeyi başarmıştır.Bu yöntemle 3 boyutlu göstermeyi başardığı birkaç saniyelik koşan at görüntüsünü,15 Haziran 1878’de yaptığı özel gösterimle basına tanıtmıştır.

Zamanla hareketli resimden filme geçiş süreci yaşandığında,3 boyutlu film için de çeşitli araştırmacıların birbirinden bağımzsız olarak,farklı çalışmalar yaptığını görüyoruz.
William Friese Greene’nin 3 boyutlu kamerası için 1893’te patent almasının ardından,Amerikalı mucit,“Frederick Eugene Ives”de 1900 yılında kendi geliştirdiği 3 boyutlu film kamerası techizatı için patent almıştır.
İlk 3 boyutlu izleme gözlükleri
3 boyutlu fotoğraf ve filmlerin doğru bir biçimde 3 boyutlu izlenebilmesi için birinci kural 2 ayrı göz için,2 ayrı çekim yapılmasıdır.Bunun için de insan gözlerinin arasındaki uzaklığı esas alan 2 objektifli kameralar tasarlanmış ve ikili fotoğraf çekimleri yapılmıştır.İkinci kuralsa,iki objektifle çekilen görünütüye yardımcı bir gözlükle bakmaktır.İki ayrı göz için çekilen bu ikili fotoğrafların 3 boyutlu görünebilmesi için,yanyana konularak,(ya da yanyana basılarak)belli bir mesafe ve yakınlıktan bakılması gerekir.Bu yöntemi ilk kez 1838 yılında deneyen Sir Charles Wheatstone,resimlerin 3 boyutlu görünebilmesi için bakılacak mesafeyi ayarlamada bir gözlükten yararlanmayı düşünmüştür.Önceleri bir çubuk üzerinde göze yakın ön kısma bir gözlük, aynı çubuk üstünde gözlüğün biraz uzağına da 3 boyutlu fotoğraf karelerini(streoview card)koymayı tasarlamıştır.

Daha sonra yine buna benzer bir sistemle;yaklaşık 10 cm. uzunluğunda telden ayaklar üzerinde yükselttiği gözlüklerle,bir masanın üzerine koyduğu 3 boyutlu fotoğrafa baktığında,3 boyutlu görünüm algısını yakalamıştır.Ancak bu ilk denemelerde kullanılan gözlüklerin özel bir merceği ya da camları yoktur.Ya da sadece yakınlaştırıcı, sıradan merceklidirler ve ışığın iki göze farklı hızda ulaşmasına yardımcı olmazlar.Bu gözlüklerin tek işlevi ikili fotoğraftaki görüntüleri üstüste bindirerek,derinlik algısını beynimizde yaratacak görüş mesafesini ve derinliği yakalamaktır.

19.Resimde görünen kart şeklindeki 3 boyutlu resim izleme gözlüğü(motoscope)1860 yılına ait olup,sağ üst köşesindeki bir itme-çekme mekanizması sayesinde sol ve sağ göze mercek ekleyebilen özel bir aparata sahiptir.

Sadece masa üzerinde kişisel izleme ile fotoğrafları 3 boyutlu algılamaya yarayan bu ilkel gözlüklerin,ikili görüntünün beyinde 3 boyutlu görüntü oluşturmadaki gerekliliği,daha ilk günlerden anlaşılmış ve zamanla konuyla ilgilenenler için 3 boyutlu görüntülemenin vazgeçilmez unsuru olarak kabul edilmiştir.Uzun yıllar bu kişisel izleme gözlükleriyle fotoğrafları 3 boyutlu izleme yöntemi kullanılmış,ancak hem fotoğrafçılıkta,hem de hareketli resim ve film çalışmalarındaki ilerlemelere paralel olarak,3 boyutlu izleme gözlükleri de gelişim göstermiştir.

3 boyutlu filmlerin izlenebilirliğini sağlayan anaglif gözlüklerin bulunuşuyla ilgili ilk çalışmaları,Alman araştırmacı Wilhelm Rollmann,film öncesinde yapmıştır.
Siyah bir zemin üzerinde kırmızı ve mavi camlar ile mavi ve kırmızı çizgiler kullanarak görüntüleri oluşturmayı başarmış ve 1853 yılında ilk anaglif görüntü metodunu geliştirmiştir.Ardından iki Fransız;Joseph D’Almeida ve Louis Du Hauron bu metodu“sihirli fener”üzerinde çalışarak geliştirdiler.1858 yılında kırmızı/mavi anaglif gözlüklerle,3 boyutlu fotoğraflardan oluşan slayt gösterileri yaptılar.Böylece kırmızı/mavi anaglif izleme gözlüklerini ilk kullanan kişiler oldular.

Timur Tanyer/İst.Kültür Üniv.Sanat ve Tasarım Fak.İletişim Tasarımı Böl.,Öğr.Gör.
Kaynak:broadcasterinfo.net

Fotoğraflar
1. fotoğraf:William Friese Greene’nin portresi
2.ve 3.fotoğraf:Greene’i 3 boyutlu kamerasıyla ve 2 objektifi gösteren kameranın detayı
4.fotoğraf:Greene ve Varley’in 3 boyutlu film kamerasının önden görünümü
5.Fotoğraf:İki objektifli çift şeritli kayıt yapabilen kameranın iç görünümü. Ray Zone“Stereoscopic Cinema and the Origins of 3-D Film,1838-1952 kitabından sayfa:62(fotoğraf;Gordon Trewinnard Koleksiyonu)
6.ve 7.fotoğraf:Sir Charles Wheatstone’un portresi ve 3 boyutlu fotoğraf çalışmasını gösteren bir çizimi
8.ve 9.fotoğraf:3 boyutlu fotoğraf izleme gözlükleri
10.fotoğraf:New York Palisades Dağı zirvesinden 3 boyutlu fotoğraf çalışması örneği
11.fotoğraf: Eadweard Muybridge
12.fotoğraf: Muybridge’ın fotoğraf çalışmalarından bir detay.
13.fotoğraf:Muybridge’ın bir katırın çiftesini hareketli gösteren zootrope çalışması.
14.fotoğraf:Muybridge’ın örnek bir stereoview card çalışması.
15,16 ve 17.fotoğraf:3 boyutlu fotoğraf izleme gözlükleri.
18.fotoğraf:Stereviewcard örneği.19.fotoğraf:1860 yılına ait motoscope isimli gözlük.Ray Zone“Stereoscopic Cinema and the Origins of 3-D Film,1838-1952 sayfa:23
20,21 ve 22. fotoğraf:1920 ile 1930 yılları arasında kullanılan 3 boyutlu izleme gözlükleri
23.fotoğraf:Louis Du Hauron
24.fotoğraf:Hauron’un 3 boyutlu fotoğraf çalışması
25,26,ve 27.fotoğraflar:Anaglif 3 boyutlu izleme gözlükleri

3/26/2011